Zakończenie kariery sportowej stanowi jeden z najbardziej wymagających etapów w biografii zawodnika. Proces ten wiąże się nie tylko z koniecznością redefinicji tożsamości osobistej i społecznej, lecz także z potrzebą adaptacji do nowych ról zawodowych i rodzinnych. W literaturze naukowej podkreśla się, że okres ten może być źródłem stresu i niepewności, a także ryzyka marginalizacji społecznej, jeśli nie zostanie odpowiednio przygotowany i wsparty.
Kariera sportowa, w przeciwieństwie do większości ścieżek zawodowych, charakteryzuje się ograniczoną czasowością. Okres aktywności zawodowej sportowca najczęściej kończy się przed czterdziestym rokiem życia, co wymusza wcześniejsze planowanie przyszłości. W literaturze opisuje się to zjawisko jako „drugi start zawodowy”.
Sportowiec, który przez wiele lat utożsamiał swoją wartość z wynikami, w momencie odejścia od rywalizacji doświadcza utraty statusu, a niekiedy również źródła dochodów. Zjawisko to jest silnie związane z poziomem stresu oraz występowaniem zaburzeń adaptacyjnych. Wsparcie psychologiczne, w tym praca z psychologiem sportu, odgrywa kluczową rolę w minimalizowaniu negatywnych skutków tego procesu.
Badania wskazują, że wczesne planowanie alternatywnych ścieżek zawodowych, jeszcze w trakcie aktywności sportowej, stanowi fundament płynnej adaptacji. Przykładem jest rozwijanie umiejętności miękkich, edukacja formalna oraz budowanie sieci kontaktów zawodowych.
Na poziomie krajowym istotną rolę odgrywają programy wsparcia, np. inicjatywa Polskiego Związku Piłki Nożnej (PZPN), oferująca byłym zawodnikom wsparcie materialne i turnusy uzdrowiskowe. Podobne działania realizuje Polski Fundusz Sportowy, który finansuje projekty adaptacyjne i edukacyjne dla byłych zawodników.
Badania AWFiS Gdańsk pokazują, że zarządzanie infrastrukturą sportową i zasobami klubu obejmuje również politykę społeczną wobec zawodników. Wsparcie to może przyjmować formę mentoringu, doradztwa zawodowego czy szkoleń.
Indywidualne wsparcie psychologiczne pomaga w radzeniu sobie ze stresem oraz budowaniu nowych tożsamości zawodowych. Psycholog sportu pełni funkcję mediatora pomiędzy przeszłością sportową a przyszłością zawodową.
Networking stanowi kluczowy element transformacji kariery. Badania dowodzą, że byli sportowcy, którzy rozwijali kontakty w trakcie kariery, szybciej odnajdują się w nowych sektorach rynku pracy.
Elastyczność psychiczna i otwartość na podjęcie pracy niezwiązanej bezpośrednio ze sportem są czynnikami zwiększającymi szanse na sukces w „drugiej karierze”.
W Europie Zachodniej popularne są systemy dual career, łączące edukację akademicką z karierą sportową. Takie podejście pozwala na równoczesne rozwijanie kompetencji sportowych i zawodowych.
PZPN – wsparcie materialne i zdrowotne dla byłych piłkarzy.
Polski Fundusz Sportowy – finansowanie projektów edukacyjnych i mentoringowych.
Programy akademickie (AWF, Uniwersytet Wrocławski, Uniwersytet Krakowski) – oferujące szkolenia i kursy przygotowujące do zmiany kariery.
| Model wsparcia | Instytucja / przykład | Zakres działań |
| Program zdrowotny | PZPN | turnusy uzdrowiskowe, wsparcie finansowe |
| Edukacja i kursy | Uniwersytet Wrocławski, AWF | szkolenia, kursy podyplomowe |
| Mentoring i networking | Kluby sportowe | wsparcie w kontaktach zawodowych |
| Finansowanie projektów | Polski Fundusz Sportowy | granty i projekty rozwojowe |
Analizując krajowe i zagraniczne modele wsparcia, zauważyć można, że największą skuteczność osiągają te, które integrują różne elementy – edukację, wsparcie psychologiczne i materialne. W Polsce wciąż istnieje potrzeba rozwijania systemu dual career, który umożliwiałby sportowcom przygotowanie się do zmiany roli jeszcze w trakcie kariery.
Zarządzanie karierą sportowca po zakończeniu aktywności zawodowej wymaga wielowymiarowego podejścia, obejmującego wsparcie instytucjonalne, strategie indywidualne i programy edukacyjne. Kluczowe znaczenie mają: wczesne przygotowanie, praca z psychologiem sportu, budowanie sieci kontaktów oraz elastyczność w podejściu do nowej kariery. Dobre praktyki wskazują, że najskuteczniejsze są kompleksowe modele wsparcia, łączące aspekty psychologiczne, edukacyjne i ekonomiczne.